Του Κώστα Ράπτη
Με τις αλλεπάλληλες μέσα στο ίδιο 24ωρο δηλώσεις του υφυπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Βερσίνιν, του εκπροσώπου του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ και την γραπτή ανακοίνωση του Πατριάρχη Μόσχας Κυρίλλου, η Ρωσία επέλεξε να ανεβάσει τους τόνους της αντίδρασης ως προς τα σχέδια του Ταγίπ Ερντογάν για την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί.
Η ξαφνική ομοβροντία έρχεται πάντως με χαρακτηριστική καθυστέρηση, εφόσον το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο της Τουρκίας έχει ήδη συνεδριάσει για το ζήτημα και εκκρεμεί η δημοσιοποίηση της απόφασής του. Μέχρι τώρα, οι μόνες αντιδράσεις από ρωσικής πλευράς αφορούσαν δηλώσεις του υπεύθυνου εξωτερικών σχέσεων της Εκκλησίας μητροπολίτη Ιλαρίωνος του Βολοκολάμσκ και την ανακοίνωση που εξέδωσε την προηγούμενη εβδομάδα (σε ώρα βραδινή, γεγονός που παραπέμπει σε δισταγμούς και επίπονη ετοιμασία) η εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας, Μαρία Ζαχάροβα – η οποία, παρεμπιπτόντως, φέρεται σύμφωνα με δημοσιεύματα να αναλαμβάνει προσεχώς την πρεσβεία της χώρας της στην Αθήνα.
Το ότι η Μόσχα κάνει πιο ισχυρή την τοποθέτησή της για το ζήτημα αποτελεί ρίσκο, εφόσον αν τυχόν ο Ερντογάν εμμείνει στην αδιαλλαξία του, η ρωσική πλευρά θα έχει εισπράξει μια περιφρονητική απάντηση και οι βεβαρυμένες το τελευταίο διάστημα διμερείς σχέσεις θα έχουν αποκτήσει ένα ακόμη “τραύμα”. Πιθανότερο είναι, ωστόσο, οι όποιες κινήσεις να γίνονται εκ του ασφαλούς, με την πληροφόρηση που έχει στη διάθεσή της η ρωσική ηγεσία να παραπέμπει σε καθυστέρηση των τουρκικών σχεδιασμών.
Από αυτή την άποψη μοιάζει σαν η Μόσχα να σπεύδει να οικειοποιηθεί προκαταβολικά μιαν εξέλιξη ήδη προδιαγεγραμμένη, προκειμένου να μην αφήσει το πεδίο να μονοπωλείται από δυτικούς παίκτες, όπως λ.χ. ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Μάικλ Πομπέο, που έχει τοποθετηθεί σχετικά.
Μεγαλύτερο ενδιαφέρον, πάντως, παρουσιάζει η εσωτερική πτυχή των ρωσικών τοποθετήσεων για το καθεστώς της Αγίας Σοφίας – διότι οι αποκλίσεις ανάμεσα στην εκκλησιαστική ηγεσία και την πολιτική (που μοιάζει σαν από υποχρέωση απλώς να την ακολουθεί) είναι χαρακτηριστικές.
Οι πολιτικοί ιθύνοντες της Ρωσίας στέκονται περισσότερο στην “οικουμενική” σημασία της Αγίας Σοφίας, στην λειτουργία της ως τόπου συνάντησης ανθρώπων διαφορετικών θρησκειών, στην ανάγκη προστασίας και διατήρησης της προσβασιμότητας του μνημείου και στον αριθμό των Ρώσων επισκεπτών που αυτό προσελκύει.
Σε κάθε περίπτωση, εμφανίζονται ως εκπρόσωποι μιας χώρας που έχει και το Ισλάμ ως μία από τις τέσσερις επίσημες θρησκείες της και, ως υπέρμαχοι της μη ανάμιξης τρίτων σε θέματα κρατικής κυριαρχίας, τυπικά προσθέτουν (κολακεύοντας σε αυτό την ρητορική του Ερντογάν) ότι πρόκειται για “εσωτερική υπόθεση” της Τουρκίας – μολονότι η κήρυξη της Αγίας Σοφίας ως Μνημείου της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την UNESCO δημιουργεί και διεθνείς υποχρεώσεις.
Αντιθέτως, ο Πατριάρχης Κύριλλος στην εκτενή και πολύ επεξεργασμένη ανακοίνωσή του πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα συνδέοντας την Αγία Σοφία με τον εκχριστιανισμό των Ρως και εντάσσοντας ρητά την Ρωσία στην σφαίρα των κληρονόμων του βυζαντινού πολιτισμού, παρεμβαίνοντας έτσι και στην συζήτηση για την πραγματική (ευρωπαϊκή; ευρασιατική; κοσμική;) φυσιογνωμία της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
Το ότι οι Ρως είναι οι πρόγονοι όλων των σημερινών Ανατολικών Σλάβων είναι επίσης ένας τρόπος για να υπενθυμίσει (μεσούντος του “ουκρανικού εκκλησιαστικού ζητήματος”) την πνευματική ενότητα Ρώσων, Ουκρανών και Λευκορώσων, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή στη Μόσχα. Δεν παραλείπει άλλωστε ο ο Πατριάρχης Κύριλλος να αναφερθεί σε “πικρίες” που έχουν κατά καιρούς προκύψει στην σχέση με την Κωνσταντινούπολη – και η αναφορά αυτή θα πρέπει να θεωρηθεί περισσότερο επίκαιρη, παρά ιστορική.
Παραλείπει βέβαια ο προκαθήμενος της Ρωσικής Εκκλησίας οποιαδήποτε αναφορά στον επιχώριο επίσκοπο της Πόλης στην οποία βρίσκεται η Αγία Σοφία, δηλ. τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, ο οποίος τόσο πρόσφατα όσο και προ ετών όταν ανέκυψε για πρώτη φορά το ζήτημα τοποθετήθηκε χωρίς περιστροφές.
Το ερώτημα είναι κατά πόσον η ηχηρή παρέμβαση της Ρωσικής Εκκλησίας αποβλέπει στο να εμφανίσει το Φανάρι ανίκανο να προστατεύσει τα “δίκαια” των Ορθοδόξων ή αντίθετα συνιστά μια έμμεση προσπάθεια γεφυρώματος, με την επίκληση της ανάγκης συσπείρωσης μπροστά σε κοινές προκλήσεις, του ρήγματος που άνοιξε η διακοπή της κοινωνίας με Οικουμενικό Πατριαρχείο, λόγω της απόδοσης αυτοκεφαλίας στην Ουκρανία.
Capital και https://www.gataros.net/2020/07/blog-post_475.html?fbclid=IwAR0CpS0utugBsYq-kNJYNWXY2nhx0Qj1Q6GtaNNdYT2QehpU8aiuV8eYpPs
